فارسی
اگر کسی با استفاده از زور، ملک شخص دیگری را از او بخواهد، این عمل به عنوان تصرف عدوانی معروف است. در این حالت، فرد به صورت غیرمجاز و بدون اجازه مالک، ملک غیرمنقول را اشغال کرده و از آن استفاده می‌نماید. تصرف عدوانی به معنای انجام یا اشغال یک ملک غیرمنقول بدون اجازه رسمی از سوی مالک آن است. به زبان ساده، تصرف عدوانی به معنای خروج مال از تصرف مالک بدون موافقت او می‌باشد.برای توضیح ساده‌تر، فرض کنید یک ملک غیرمنقول مثل یک آپارتمان یا زمین دارید. در این سناریو، دو حالت اصلی وجود دارد: شما مالک ملک هستید یا به عنوان مستاجر در آن زندگی می‌کنید. حالا فرض کنید پس از مدتی، فرد دیگری ادعا می‌کند مالکیت یا حق اجاره ملک شما را دارد؛ این عمل به عنوان تصرف عدوانی شناخته می‌شود.این دعاوی به همراه دعاوی خلع ید از حساس ترین دعاوی طرح شده در دادگستری می باشد که پرونده های فراوانی را گشوده است پس یهتر است برای جلوگیری و حل هر نوع مشکل در این رابطه با یک وکیل ملکی یا مشاور حقوقی متخصص مشورت نموده و دفاع از دعوای خود را به وکیلی خبره محول نمایید.
تعریف و ماهیت تصرف عدوانی
تصرف عدوانی به معنای اقدام به تصاحب اموال و دارایی‌های یک فرد توسط فرد دیگری می‌باشد، که این اقدام بدون رضایت و آگاهی از سوی فرد مالک و با نقض قوانین ملکی انجام شده است. این اقدام به صورت غیرقانونی به حساب می‌آید زیرا به ندرت با رضایت یا در چارچوب قوانین اجتماعی انجام می‌شود.
با توجه به قوانین ملکی ایران، شخصی که به عمد بر مال و دارایی فرد دیگری مسلط شود و اموال را بدون رضایت آگاه از فرد مالک تصرف کند، به عنوان مرتکب تصرف عدوانی محسوب می‌شود. مطابق ماده ۳۰ قانون مدنی که اشعار می دارد:”هر مالکی نسبت به مایملک خود حق همه گونه تصرف و انتفاع دارد مگر در مواردی که قانون استثناء کرده باشد” و مطابق ماده ۳۱ قانون مدنی که اشعار می دارد:”هیچ مالی را از تصرف صاحب آن نمی توان بیرون آورد مگر به حکم قانون”. همچنین ماده ۳۵ قانون مدنی اشعار می دارد:”تصرف به عنوان مالکیت، دلیل مالکیت است مگر اینکه خلاف آن ثابت شود”
انواع و اقسام تصرف عدوانی
تصرف عدوانی به دو دسته تقسیم بندی می‌شود که عبارتند از: تصرف عدوانی حقوقی و تصرف عدوانی کیفری
- تصرف عدوانی حقوقی : همانطور که اشاره شد تصرف عدوانی زمانی به وقوع می‌پیوندد که شخصی به ناحق و با استفاده از زور و اجبار، مال یا دارایی‌های غیرمنقولی مانند زمین یا ملک را از یک شخص دیگر تصرف می‌کند. در این شرایط، فرد متضرر از تصرف عدوانی حق دارد که در دادگاه اقدام به رفع تصرف این دارایی نماید.
بر طبق ماده ۱۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی «شخصی که قصد دارد مال مورد تصرف خود را از دست متصرف عدوانی خارج نماید، بنابر قانون، رسیدگی به این دعوا تابع تشریفات آیین دادرسی نبوده و خارج از نوبت به دعوای مطرح شده، رسیدگی می‌شود.»
برای رفع تصرف عدوانی، فرد متضرر می‌تواند دعوای حقوقی یا کیفری را در دادگاه آغاز کند. در دعوای حقوقی، دادگاه تصمیم به رفع تصرف می‌گیرد اما فرد متصرف تنها به مجازات تحت تصمیم دادگاه تحت این شرایط دچار نمی‌شود. اما در دعوای کیفری، فرد متصرف به عنوان یک جنایتکار شناخته شده و به مجازات مطابق با قوانین مجازاتی دادگاه محکوم می‌شود.
شرایطی که برای طرح دعوی تصرف عدوانی حقوقی وجود دارد عبارتند از:
۱. موضوع اختلاف باید مال غیرمنقول مانند زمین یا ملک باشد.
۲. تصرف باید به صورت اجباری و با استفاده از زور صورت گرفته باشد.
۳. خواهان باید سابقه تصرف را داشته باشد، به این معنا که قبل از تصرف ملک یا زمین توسط فرد متصرف، سکونت و تصرف در آن محل را داشته باشد.
۴. خوانده باید سابقه تصرف را نداشته باشد.
- تصرف عدوانی کیفری : تصرف عدوانی کیفری زمانی به وقوع می‌پیوندد که فردی با آگاهی از اینکه مال یا دارایی به شخص دیگری تعلق دارد، این مال را به صورت غیرقانونی تصرف کند. طبق قوانین مربوطه، این اقدام به عنوان یک جرم شناخته می‌شود و متصرف به مجازاتی محکوم می‌شود که شامل حبس و رفع تصرف می‌شود. شرایط لازم برای اثبات تصرف عدوانی کیفری عبارتند از:
۱.موضوع اختلاف باید مال غیرمنقولی مانند زمین یا ملک باشد.
۲.تصرف باید به صورت اجباری و با استفاده از زور صورت گرفته باشد.
۳.فرد مدعی دعوی تصرف باید سابقه تصرف را داشته باشد، به این معنا که قبل از تصرف مال توسط ۴.فرد متصرف، سکونت و تصرف در آن محل را داشته باشد.
۵.فرد متصرف باید سابقه تصرف را نداشته باشد.
مجازات برای متصرف مال غیرمنقول بر اساس ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی شامل رفع تصرف، اعاده وضع به حالت قبل و یک ماه تا یک سال حبس می‌شود.
تصرف عدوانی در ملک مشاع
در مواردی که ملک به صورت مشترک خریداری شده و حقوق متفاوتی برای هریک از شریکان تعیین شده است، تصرف عدوانی یکی از مشکلاتی است که ممکن است پیش بیاید. به عنوان مثال، اگر چند نفر به صورت مشترک یک ملک را خریداری کرده و از قبل حقوق و محدودیت‌های استفاده مشخصی بین آنها تعیین شده باشد، اما یکی از شرکاء از این محدودیت‌ها پیروی نکرده و سهم دیگری را تصرف کند، می‌توانید از دادگاه درخواست رفع تصرف کنید.
در ابتدا، توصیه می‌شود که تلاش شود تا مسائل بدون رسیدگی به دادگاه به‌طور صلح‌آمیز حل شود. اما اگر این امر ممکن نبود، می‌توانید به دادگاه مراجعه کرده و درخواست رفع تصرف ملک مشترک را ارائه دهید. براساس ماده ۱۶۷ قانون دادرسی، اگر چند نفر ملک غیرمنقول را به‌تصرف درآورده و برخی از آنها مانع از استفاده دیگری شوند، دادگاه می‌تواند حکمی را صادر کند که از حق یا مزاحمت جلوگیری کند.
تفاوت های دعوای تصرف عدوانی و خلع ید
دعوای خلع ید و تصرف عدوانی دو نوع دعوای مرتبط با مالکیت و اموال هستند که شباهت های متعدی با یک دیگر دارن دبا این حال تفاوت های بنیادینی نیز دارند که در زیر به تفاوت‌های آنها اشاره شده است:
۱.محدوده موضوعی: دعوای خلع ید شامل تمامی اموال اعم از منقول و غیرمنقول می‌شود اما تصرف عدوانی تنها به اموال غیرمنقول، مانند زمین یا ملک، مرتبط است.
۲.نوع دعوا:دعوای خلع ید به عنوان یک دعوای حقوقی محسوب می‌شود و فقط از طریق مسائل حقوقی قابل طرح استبا این حال تصرف عدوانی قابلیت طرح همزمان به صورت حقوقی و کیفری را دارد، به این معنا که می‌توان آن را به عنوان یک جرم نیز مطرح کرد.
۳.توجیه دعوا: در دعوای خلع ید برای طرح این دعوا، مالک باید با داشتن سند مالکیت اقدام نماید اما
در تصرف عدوانی با داشتن سابقه تصرف کافی است و مالک نیازی به داشتن سند مالکیت ندارد.
۴.اجرای حکم: در دعوای خلع ید اجرای حکم پس از قطعیت آن صورت می‌گیرد اما در تصرف عدوانی به دلیل قید فوریت، در صورت طرح دعوی، دادگاه می‌تواند به متصرف دستور رفع تصرف به صورت موقت دهد.
۵.هزینه دادرسی: در دعوای خلع ید به عنوان یک دعوای مالی، هزینه دادرسی آن مطابق دعاوی مالی محاسبه می‌شود. اما در تصرف عدوانی به عنوان یک دعوای غیرمالی، هزینه دادرسی آن نیز مطابق دعاوی غیرمالی است.
مدارک لازم برای شکایت تصرف عدوانی
مدارک لازم برای شکایت در موارد تصرف عدوانی عبارتند از:
- سند مالکیت: شامل اسناد رسمی نظیر عقد مالکیت، سند تملک، قرارداد خرید و فروش و هر مدرک دیگری که مالکیت ملک را به نام مالک تایید کند.
- مدارک هویتی: شناسنامه و کارت ملی، که هویت مالک ملک را تایید نماید.
- مدارک تاریخی: شامل اسنادی که نشان دهنده زمانی است که مالک اطلاع از تصرف عدوانی به ملک خود را کسب کرده است؛ این مدارک می‌تواند نامه‌ها، ایمیل‌ها، اعلامیه‌ها یا سایر مدارک مشابه باشد.
- شهادت شهود:شهادت مشاهدان و شاهدان عینی که تصرف عدوانی را شاهد شده‌اند و توانایی ارائه شهادت دارند.
- گزارش‌های پلیس یا مراجع امنیتی: در صورت گزارش جرم تصرف عدوانی به پلیس و نیروهای امنیتی، نتایج این گزارش‌ها نیز می‌تواند به عنوان مدرک مورد استفاده قرار گیرد.
مرجع رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی
در دعاوی تصرف عدوانی حقوقی مرجع صالح برای طرح دعوا دادگاه عمومی حقوقی است. در این نوع دعوا، صرفاً به رفع تصرف متصرف پرداخته می‌شود و هیچگونه مجازاتی برای متصرف اعمال نمی‌شود.اما در دعاوی تصرف عدوانی کیفری مرجع صالح برای این دعوا دادسرا و دادگاه کیفری است. اگر تصرف عدوانی از نظر کیفری اثبات شود، علاوه بر رفع تصرف و اعاده وضع به حالت سابق، متصرف ممکن است مجازات حبس نیز ببیند.
