فارسی
در قانون، مقرراتی وجود دارد که به محکوم یا شخصی که به ضرر و زیانی محکوم شده است، اجازه می‌دهد تحت شرایط خاصی، اعتراض به رای دادگاه کند. این شرایط شامل تجدید نظر، واخواهی، فرجام خواهی، اعاده دادرسی و سایر روش‌هایی است که در قانون تعریف شده‌اند. عموما پس از صدور حکم قطعی، رای دادگاه اعتبار حکم مختومه دارد و مهلت‌های قانونی برای اعتراض به آن گذشته است. با این حال، در برخی موارد قانونی، حتی پس از قطعی شدن حکم، امکان اعاده دادرسی وجود دارد. اعاده دادرسی به عنوان یکی از آخرین راه‌های اعتراض به حکم دادگاه، اهمیت زیادی دارد.این مرحله از دارسی از اهمیت ویژه ای برخوردار است چرا که سرنوشت پرونده به آن گره خورده است از این رو حضور یک وکیل دادگستری متخصص امری ضروریست.
اعاده دادرسی چیست؟
اعاده دادرسی یکی از روش‌های استثنایی برای اعتراض به رأی قطعی دادگاه است. در این روش، محکوم علیه می‌تواند تحت شرایط خاصی از دادگاه درخواست کند که یک بار دیگر به پرونده رسیدگی کند و در صورت تأیید شرایط اعاده دادرسی، حکم جدیدی صادر کند.
یکی از پیامدهای صدور حکم قطعی این است که دیگر نمی‌توان درخواست رسیدگی مجدد نسبت به آن را مطرح کرد. این وضعیت به عنوان “اعتبار امر مختومه” یا “اعتبار امر قضاوت شده” شناخته می‌شود. با این حال، بر اساس قوانین آیین دادرسی مدنی و آیین دادرسی کیفری، روشی برای اعتراض به حکم قطعی دادگاه‌ها پیش‌بینی شده که به آن “اعاده دادرسی” می‌گویند.
انواع اعاده دادرسی
باید اشاره کرد که اعتراض به حکم از طریق اعاده دادرسی، هم در دعاوی حقوقی و هم در دعاوی کیفری قابل طرح است. با این حال، دلایلی که برای اعاده دادرسی در دعاوی حقوقی مورد استفاده قرار می‌گیرند با دلایل قابل طرح در دعاوی کیفری متفاوت هستند. به عبارت دیگر، جهات اعاده دادرسی در این دو نوع دعاوی با یکدیگر تفاوت دارند.
پس در خصوص انواع اعاده دادرسی، باید گفت که از یک منظر می‌توان آن را به دو نوع اعاده دادرسی حقوقی و کیفری تقسیم‌بندی نمود. اعاده دادرسی حقوقی در دعاوی حقوقی قابل طرح است که احکام مربوط به این نوع از اعاده دادرسی در مواد ۴۲۶ تا ۴۴۱ قانون آیین دادرسی مدنی بیان شده است. اعاده دادرسی کیفری نیز در مواد ۴۷۴ تا ۴۸۳ قانون آیین دادرسی کیفری پیش‌بینی شده است.
در خصوص انواع اعاده دادرسی، باید به این نکته نیز اشاره کرد که بر اساس ماده ۴۷۷ قانون آیین دادرسی کیفری، نوع دیگری از اعاده دادرسی وجود دارد. بر اساس این ماده، اگر رئیس قوه قضاییه رأی قطعی صادره از هر کدام از مراجع قضایی را خلاف شرع بین تشخیص دهد، می‌تواند اعاده دادرسی را تجویز کرده و پرونده را به دیوان عالی کشور ارسال کند تا در شعب خاص مورد رسیدگی قرار گرفته و رأی مقتضی صادر شود.
یکی دیگر از انواع اعاده دادرسی ، تقسیم بندی آن ، به اعاده دادرسی اصلی و اعاده دادرسی طاری می باشد . این موضوع ، در ماده ۴۳۲ قانون آیین دادرسی مدنی ، مورد اشاره قرار گرفته است.
تفاوت اعاده دادرسی اصلی و اعاده دادرسی طاری
اعاده دادرسی اصلی به معنایی است که متقاضی به طور مستقل و به صورت مستقیم، درخواست خود را برای اعاده دادرسی از حکم صادره به دادگاه اعلام می‌کند. این درخواست می‌تواند به دلایل مختلفی مثل خطای حاکمیتی یا شواهد جدید باشد که باعث می‌شود دادگاه به پرونده مجدداً رسیدگی کند و حکم جدیدی صادر شود.
اما اعاده دادرسی طاری به این معنی است که در یک دعوای میان دو نفر، حکم قطعی توسط دادگاه صادر شده است. سپس، در دعوای دیگری، به عنوان دلیل، به آن حکم استناد می‌شود و شخصی که احساس می‌کند حکم به ضرر و زیان اوست، اعتراض خود را مطرح می‌کند و درخواست اعاده دادرسی را می‌نماید.
موارد درخواست اعاده دادرسی حقوقی
به تصریح ماده ۴۲۶ قانون آیین دادرسی مدنی ، در موارد زیر ، می توان نسبت به حکم قطعی صادره از دادگاه های حقوقی ، درخواست اعاده دادرسی حقوقی نمود :
۱.حکم صادره ، مورد تقاضای خواهان نبوده باشد و یا اینکه حکم ، به میزان بیشتر از خواسته وی ، صادر شده باشد .
۲.در مفاد حکم صادره از دادگاه ، تضاد وجود داشته باشد که ناشی از استناد نمودن به اصول یا مواد قانونی متضاد باشد .
۳.حکم دادگاه ، با حکم دیگری که در خصوص همان دعوی و اصحاب آن صادر شده ، قبلا از سوی همان دادگاه صادر شده ، متضاد باشد ؛ بی آنکه دلیل قانونی وجود داشته باشد .
۴.طرف مقابل ، حیله یا تقلبی به کار برده است که این امر ، مورد توجه دادگاه قرار گرفته و منجر به صدور رای ، به نفع وی شده باشد .
۵.دادگاه ، به استناد اسناد و مدارکی حکم به نفع طرف مقابل صادر کرده باشد که پس از قطعیت حکم ، اثبات شود که آن اسناد ، جعلی می باشند .
۶.پس از قطعی شدن حکم ، اسناد و مدارکی به دست آید که نشانگر حقانیت محکوم علیه می باشد و اثبات شود که این اسناد و مدارک ، در جریان دادرسی ، وجود نداشته یا در اختیار متقاضی نبوده است .
موارد درخواست اعاده دادرسی کیفری
در ارتباط با موارد قابل طرح اعاده دادرسی در پرونده های کیفری ، می توان به ماده ۴۷۴ قانون آیین دادرسی کیفری اشاره داشت که بر اساس آن ، موارد اعاده دادرسی کیفری ، شامل موارد زیر است :
۱.کسی به اتهام قتل شخص دیگری محکوم شود و سپس ، محرز شود که آن فرد ، زنده است .
۲.عمل ارتکابی متهم ، جرم نبوده و یا اینکه مجازات مورد حکم ، بیشتر از مجازات قانونی باشد .
۳.درباره یک فرد ، به اتهام واحد ، احکام متفاوتی از دادگاه صادر شود .
۴.مشخص شود که مبنای حکم دادگاه ، ارائه اسناد جعلی و یا شهادت دروغ بوده است .
۵.دو نفر به علت انتساب جرمی محکوم شده باشند ؛ به نحوی که از تعارض دو حکم ، بی گناهی یکی از آنها ، احراز گردد .
۶.چند نفر به اتهام ارتکاب جرمی ، به مجازات محکوم شده باشند ؛ در حالی که جرم ، به گونه ای باشد که نتوان بیش از یک مرتکب برای آن در نظر گرفت .
۷.پس از صدور حکم قطعی ، واقعه جدیدی حادث شده و یا ادله جدیدی ارائه شود که به موجب آن ، بتوان بی گناهی محکوم علیه را احراز نمود.
آثار اعاده دادرسی
آثار اعاده دادرسی معمولاً در سه بخش قابل بررسی است:
- اثر تعلیقی: اعاده دادرسی به طور مستقیم اجرای حکم را متوقف نمی‌کند، اما با صدور قرار قبولی اعاده دادرسی، اجرای حکم در هر مرحله‌ای که باشد، به درخواست محکوم علیه متوقف می‌شود. به عبارت دیگر، اعاده دادرسی با قرار قبولی می‌تواند تأثیر تعلیقی داشته باشد که منجر به تعلیق اجرای حکم می‌شود.
- اثر انتقالی: اعاده دادرسی دارای اثر انتقالی است، به این معنی که دادگاه می‌تواند در محدوده جهت ادعا و نقض حکم، مجدداً به موضوع مورد اختلاف و حکمی که صادر شده است، رسیدگی کند و تصمیم جدیدی بگیرد. این امر به طرفین دعوای اعاده دادرسی این امکان را می‌دهد که ادعاهای جدیدی را مطرح کنند و به دادگاه توضیح دهند که چگونه حکم قبلی نقض شده است.
- اثر نسبی: اعاده دادرسی دارای اثر نسبی است، به این معنی که رای صادره در مقام اعاده دادرسی فقط برای طرفین دعوای اعاده دادرسی قابل استفاده است و از آن به عنوان پایه و اساس در دعاوی دیگر استفاده نمی‌شود، مگر اینکه رای مورد نظر غیر قابل تجزیه و تفکیک باشد و به عنوان یک موضوع یکپارچه باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
مراحل و نحوه اعاده دادرسی
مراحل درخواست اعاده دادرسی در قانون ایران به شرح زیر است:
۱.تنظیم دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضائی
شخصی که می‌خواهد اعاده دادرسی را درخواست کند، باید دادخواست خود را تهیه و تنظیم کند. این مرحله ممکن است از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضائی انجام شود.
۲.پرداخت هزینه دارسی
پرداخت هزینه‌های مربوط به اعاده دادرسی ضروری است. این هزینه‌ها برای پرداخت به دفتر خدمات قضائی معین شده است.
۳.تقدیم دادخواست به دادگاه صادر کننده حکم قطعی توسط دفتر خدمات قضائی
دادخواست پس از تهیه و تنظیم، به دادگاهی که حکم قطعی را صادر کرده است، ارائه می‌شود تا پرونده مورد بررسی قرار گیرد.
اگرچه در اعاده دادرسی از طریق ماده ۴۷۷ قانون آیین دادرسی کیفری، نیازی به ثبت دادخواست نیست. در این حالت، اعتراض به حکم ابتدا توسط رئیس دادگستری استان بررسی می‌شود. اگر رئیس دادگستری استان موضوع را احراز کند، پرونده به رئیس قوه قضاییه ارسال می‌شود. در صورتی که رئیس قوه قضاییه تشخیص دهد که حکم صادره خلاف شرع است، پرونده به شعب خاص ارجاع داده می‌شود تا مورد رسیدگی قرار گیرد.
۴.بررسی پرونده توسط دادگاه
دادگاه ملزم به بررسی پرونده و ادله مطرح شده در دادخواست است.
۵.اظهارنظر دادگاه نسبت به اساس دادخواست
دادگاه باید در مورد مواردی مانند انقضای مهلت مقرر، تحقق علل ارائه دادخواست، تناسب ادله با موضوع دادخواست و مطالب دیگر اظهارنظر کند.
۶.قبول یا رد دادخواست بر اساس وجود شرایط مربوطه
اگر دادگاه دادخواست را قبول کند، مراحل اجرای دادخواست و صدور حکم مقتضی آغاز می‌شود. اگر دادگاه دادخواست را رد کند، پرونده مختومه می‌شود.
الف-حالت اول: قبول دادخواست:
- خروج پرونده از وضعیت مختومه.
- تعیین وقت رسیدگی و احضار طرفین.
- تشکیل جلسه رسیدگی.
- رسیدگی به ماهیت دعوی و دلایل بیان شده.
- صدور حکم مقتضی.
ب-حالت دوم: رد دادخواست:
- صدور قرار رد دادخواست.
- مختومه شدن پرونده.
مهلت درخواست
مراحل و نحوه اعاده دادرسی، نیازمند توجه به مهلت‌های قانونی نیز است. مهلت اعاده در دعاوی حقوقی و کیفری برای افراد مقیم ایران، ۲۰ روز و برای افراد مقیم خارج از کشور، ۲ ماه می‌باشد. این مهلت در مورد آرای حضوری، از تاریخ ابلاغ رای آغاز می‌شود و در مورد آرای غیابی، از تاریخ انقضای مهلت واخواهی و تجدید نظرخواهی شروع خواهد شد.
در برخی موارد خاص، ممکن است شخصی به دلیل عذر موجه نتواند دادخواست دادرسی را به موقع ارائه کند. در این مواقع، شخص باید به همراه دادخواست دادرسی، دلایل عذر خود را نیز به مرجع رسیدگی ارائه دهد. دادگاه ابتدا دلایل عذر را بررسی می‌کند و در صورتی که آنها را موجه تشخیص دهد، قرار قبول دادخواست دادرسی را صادر می‌کند. برخی از دلایل موجه برای دادگاه عبارتند از:
- تحت بازداشت بودن یا بیمار بودن متقاضی
- فوت یکی از اعضای خانواده متقاضی
- بروز حوادث غیرمترقبه‌ای مانند زلزله
نکته بسیار مهم این است که در اعاده دادرسی کیفری، شخص در هر زمان که بخواهد می‌تواند درخواست دادرسی کند، زیرا فرد بی‌گناه نباید به اشتباه مجازات شود.
اهلیت لازم برای اعاده دادرسی
در دعاوی کیفری، علاوه بر خود محکوم‌علیه، وکیل یا نماینده قانونی او نیز می‌توانند مراحل اعاده دادرسی را پیگیری کنند. در صورت فوت یا غیبت محکوم‌علیه، همسر، وراث قانونی و وصی او نیز حق دارند که درخواست اعاده دادرسی را مطرح کنند. همچنین، دادستان کل کشور، دادستان مجری حکم و رئیس قوه قضاییه نیز بر اساس ماده ۴۷۷ قانون آیین دادرسی کیفری، می‌توانند درخواست اعاده دادرسی را ارائه دهند.
شرایط ارائه دلایل
در خصوص ارائه دلیل جدید در اعاده دادرسی، باید گفت که یکی از شرایط پذیرش انواع دادرسی حقوقی و کیفری، آن است که پس از صدور حکم قطعی، واقعه جدیدی رخ داده یا اسناد، مدارک و ادله‌ای به دست آید که دلیلی بر حقانیت درخواست‌کننده دادرسی باشد. در این صورت، به استناد این دلایل جدید می‌توان درخواست دادرسی نمود.
با این حال، باید توجه داشت که ارائه دلیل جدید در دادرسی تنها در صورتی ممکن است که ثابت شود اسناد و مدارک ارائه شده به عنوان دلیل جدید، در طی جریان رسیدگی به دعوای اصلی مکتوم بوده و در اختیار متقاضی نبوده است. بنابراین، اگر ارائه دلیل جدید در مرحله رسیدگی به دعوی اصلی به لحاظ متعارف امکان‌پذیر بوده باشد، نمی‌توان به استناد آن درخواست دادرسی نمود. در چنین شرایطی، ارائه دلیل جدید در دادرسی امکان‌پذیر نیست.
دادخواست
دادخواست اعاده دادرسی یک درخواست حقوقی است که یک طرف در یک پرونده قضایی به دادگاه می‌دهد تا دادگاه تصمیم خود را مجدداً بررسی کند. این درخواست معمولاً پس از صدور حکم نهایی توسط دادگاه ارائه می‌شود، به‌طوری که طرف درخواست دهنده اعتراض دارد که در جریان پروسه قضایی به نقض حقوقی، خطا در اجرای روند قانونی یا اشتباه در صدور حکم رسیده است.دادخواست اعاده دادرسی ممکن است به دلیل مواردی چون نقض حقوقی، ادله جدید، اشتباه در صدور حکم ارائه شود.
مرجع رسیدگی
طبق قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاهی که حکم قطعی را صادر کرده است، مسئول رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی است. به عنوان مثال، اگر حکم قطعی توسط دادگاه ابتدایی یا دادگاه بدوی صادر شده باشد، دادگاه ابتدایی خود به درخواست اعاده دادرسی پاسخ می‌دهد. همچنین، اگر حکم قطعی توسط دادگاه تجدیدنظر صادر شده باشد، همان دادگاه تجدیدنظر مسئولیت رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی را بر عهده دارد.
دانستنی ها
۱.در ارتباط با درخواست اعاده دادرسی، احکام صادره از دادگاه بدوی به موجب واخواهی یا تجدیدنظر خواهی نیز شامل این امر می‌شوند. برخی از این احکام شامل موارد زیر هستند:
- احکام غیابی صادره
- احکام صادره در دعاوی مالی با ارزش خواسته بیش از ۳ میلیون ریال
- احکام صادره در دعاوی غیر مالی
- احکام صادره در ارتباط با موضوعاتی که اعتراض نسبت به حکم در خارج از مهلت مقرر صورت پذیرد.
۲.اگر دادخواست دادرسی مربوط به قسمتی از حکم باشد، در صورت قبول دادخواست و پذیرش ادله، فقط همان بخش از حکم نقض می‌شود. همچنین، اگر دادرسی به دلیل مغایرت دو حکم صورت پذیرد، در صورت قبول دادخواست و پذیرش ادله، حکم دوم نقض می‌شود.
۳.در صورتی که متقاضی دادرسی در ارتباط با حکم صادره از دادگاه بدوی یا دادگاه تجدیدنظر باشد، باید برای ارائه دادخواست به دادگستری استان مربوطه مراجعه نماید.
۴.اگر درخواست دادرسی مرتبط با حکم صادره از دیوان عالی کشور باشد، متقاضی باید به دادستانی کل کشور مراجعه کند.
۵.اگر درخواست مربوط به حکم صادره از سازمان قضائی نیروهای مسلح باشد، متقاضی باید به حوزه نظارت سازمان قضائی نیروهای مسلح در همان استان مراجعه کند یا به ریاست سازمان قضائی نیروهای مسلح در استان تهران مراجعه نماید.
۶.علاوه بر رئیس قوه قضائیه، افراد زیر نیز می‌توانند در صورتی که حکم صادره را خلاف شرع دانستند، مراتب را به ایشان اطلاع داده و اقدامات لازم برای اعاده دادرسی را آغاز کنند:
- رئیس دیوان عالی کشور
- رئیس کل دادگستری هر استان
- دادستان کل کشور
- رئیس سازمان قضائی نیروهای مسلح
- دادستان اجرای احکام
جهت اطلاعات بیشتر در بخش تماس با ما در ارتباط باشید
