فارسی
تاثیر رضایت شاکی در جرایم قابل گذشت و غیر قابل گذشت با یکدیگر متفاوت است. در جرایم قابل گذشت، رضایت شاکی منجر به صدور قرار موقوفی تعقیب می شود، اما در جرایم غیر قابل گذشت، با توجه به شرایط، قرار تعلیق تعقیب یا تجدیدنظر در میزان مجازات، صورت می گیرد.
در یک تقسیم بندی کلی، می توان جرایم را به جرایم قابل گذشت و جرایم غیر قابل گذشت تقسیم بندی نمود. منظور از جرایم قابل گذشت، جرایمی هستند که در آن ها شاکی پرونده می تواند از حق خود نسبت به پیگیری یک جرم، صرف نظر کند، اما جرایم غیر قابل گذشت، جرایمی هستند که مراجع قضایی مجاز به استناد به رضایت شاکی در امر تعقیب و محاکمه و اجرای حکم را نداشته و نمی تواند به استناد رضایت شاکی، تعقیب و محاکمه را متوقف کند.
با این حال، همانطور که گفته شد، در جرایم قابل گذشت، می توان با رضایت شاکی، از پیگیری جرم جلوگیری نمود یا آن را متوقف ساخت. در این میان، ممکن است که این سوال برای برخی افراد مطرح شود که نحوه و چگونگی گرفتن رضایت شاکی به چه صورتی است و شرایط آن چه می باشد؟
از این رو، در ادامه مقاله حاضر، قصد داریم، پس از پاسخ به این پرسش که نحوه و چگونگی گرفتن رضایت شاکی چیست و شرایط آن چه می باشد؛ به تاثیر و اثر رضایت شاکی در جرایم قابل گذشت و غیر قابل گذشت بپردازیم. سپس در خصوص رضایت شاکی در بازپرسی، در حبس تعزیری و قبل از صدور حکم صحبت خواهیم کرد و به این موضوع خواهیم پرداخت که اگر شاکی خصوصی رضایت ندهد، چه اتفاقی رخ می دهد.
اعلام گذشت و رضایت
نحوه و چگونگی گرفتن رضایت شاکی
جرایم در حقوق ایران، دارای دو جنبه می باشد که شامل جنبه عمومی جرم و جنبه خصوصی آن می باشد. در جرایمی که جنبه خصوصی آن، از اهمیت بیشتری برخوردار است، قانون گذار، به افراد اجازه داده است که تحت شرایطی و با جلب نظر شاکی، رضایت وی را گرفته و توقف پیگیری جرم را از مراجع قضایی خواستار شوند.
در این میان، ممکن است که این سوال، برای برخی افراد مطرح شود که نحوه و چگونگی گرفتن رضایت شاکی به چه صورتی می باشد؟ در پاسخ به این سوال، می توان بیان داشت که گرفتن رضایت شاکی می تواند به دو صورت کتبی و شفاهی صورت گیرد.
در رضایت شفاهی شاکی، حضور در محضر دادگاه و قاضی پرونده الزامی است. در صورتی که، رضایت شاکی در دادگاه و یا دادسرا و به صورت شفاهی گرفته شود، این رضایت، مستقیما توسط دادیار، مدیر دفتر و یا قاضی دادگاه در صورت جلسه قیده شده و صحت و سقم آن تایید شده؛ می باشد.
در مواردی که رضایت به صورت کتبی در مراجعی غیر از دادگاه و دادسرا از شاکی اخذ می شود، لازم است که این رضایت، در دفترخانه اسناد رسمی به امضای شاکی رسیده و سردفتر نیز آن را تایید نماید. امکان دریافت رضایت کتبی در دادسرا و دادگاه محل پیگیری پرونده نیز وجود دارد که این امر، هزینه کمتری را برای طرفین به دنبال دارد.
مطابق با ماده 283 قانون آیین دادرسی کیفری، هرگاه شاکی در جرایم قابل گذشت، رضایت قطعی خود را به دادستان اعلام کند، در صورت وجود پرونده در دادسرا، دادستان از کیفرخواست عدول می کند. در این صورت، قرار موقوفی تعقیب توسط بازپرس صادر می‌شود.
در جرایم غیر قابل گذشت، هرگاه شاکی رضایت قطعی خود را اعلام کند، دادستان در صورت فراهم بودن شرایط صدور قرار تعلیق تعقیب، می تواند از کیفرخواست عدول و تعقیب را معلق کند و در صورتی که در نتیجه رضایت شاکی نوع مجازات تغییر کند، دادستان از کیفر خواست قبلی عدول و بر این اساس کیفرخواست جدید صادر می کند.
شرایط رضایت شاکی یا مدعی خصوصی
در قسمت گذشته، به این موضوع پرداختیم که نحوه و چگونگی گرفتن رضایت شاکی به چه صورتی می باشد. در این قسمت از مقاله قصد داریم تا به توضیح این موضوع بپردازیم که شرایط رضایت شاکی یا مدعی خصوصی به چه صورتی می باشد.
در بیان شرایط رضایت شاکی یا مدعی خصوصی باید اشاره نمود که نخستین شرط این است که رضایت، می بایست به صورت روشن و صریح بیان شود و در آن ابهامی وجود نداشته باشد. هم چنین، مطابق با ماده 101 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392، گذشت باید منجز باشد و به گذشت مشروط و معلق درصورتی ترتیب اثر داده می شود که آن شرط یا معلق به علیه تحقق یافته باشد.
همچنین عدول از گذشت، مسموع نیست. یعنی شاکی نمی تواند پس از رضایت دادن، گذشت خود را پس بگیرد. علاوه بر این، در مواردی که رضایت توسط قیم اتفاقی صورت می گیرد، تایید دادستان ضروری است.
بر اساس ماده 102 قانون مجازات 1392، هرگاه متضرران از جرم، متعدد و چند نفر باشند؛ موقوفی تعقیب، رسیدگی و اجرای مجازات موکول به گذشت تمام کسانی است که شکایت کرده اند. بنابراین، در این موارد، شاکی می بایست رضایت تمام آن ها جلب نماید.
اعلام گذشت و رضایت
علاوه بر این، در مواردی که حق گذشت به وراث منتقل می شود، رضایت تمامی آن ها برای صدور قرار موقوفی تعقیب الزامی است. همچنین، براساس ماده 354 همین قانون، اگر مجنی علیه یا همه اولیای دم یا برخی از آنان، صغیر یا مجنون باشند؛ رضایت و گذشت، باید از ولی اخذ شود.
با توجه به این موضوع، می توان چنین نتیجه گیری نمود که برای رضایت، شاکی باید اهلیت (بالغ، عاقل و رشید) داشته باشد و در موارد غیر اهلیت، ولی می تواند با رعایت مصلحت، در خصوص رضایت یا عدم رضایت تصمیم گیری نموده و یا تا زمان بلوغ یا افاقه منتظر بماند.
اثر رضایت شاکی در جرایم قابل گذشت
در بخش های پیشین مقاله، به نحوه و چگونگی گرفتن رضایت شاکی و نیز شرایط رضایت شاکی یا مدعی خصوصی پرداخته و بیان نمودیم که از جمله شرایط رضایت شاکی این است که رضایت منجز باشد. در این قسمت از مقاله قصد داریم تا به توضیح اثر رضایت شاکی در جرایم قابل گذشت بپردازیم.
مطابق با ماده 13 قانون آیین دادرسی کیفری، یکی از مواردی که موجب صدور قرار موقوفی تعقیب می شود، گذشت شاکی یا مدعی خصوصی در جرایم قابل گذشت می باشد. همچنین، ماده 12 همین قانون، در این خصوص بیان می دارد که: «تعقیب متهم در جرایم قابل گذشت، فقط با شکایت شاکی شروع و در صورت گذشت او موقوف می شود.»
بنابراین، مهم ترین و اولین اثر رضایت شاکی در جرایم قابل گذشت، صدور قرار موقوفی تعقیب می باشد. هم چنین، امکان گذشت و رضایت قبل از صدور کیفر خواست نیز وجود دارد که در این صورت، شاکی می تواند تا قبل از صدور کیفر خواست درخواست ترک تعقیب کند. در چنین مواردی، دادستان قرار ترک تعقیب صادر می کند. شاکی می تواند تعقیب مجدد متهم را فقط برای یک بار تا یک سال از تاریخ صدور قرار ترک تعقیب درخواست کند.
هم چنین، همانطور که پیش تر بیان شد، اگر رضایت پس از صدور کیفر خواست و قبل از ارسال به دادگاه باشد، در صورت وجود پرونده در دادسرا، دادستان از کیفر خواست عدول می کند. در این صورت، قرار موقوفی تعقیب توسط بازپرس صادر می شود.
اثر رضایت شاکی در جرایم غیر قابل گذشت
مطابق با تبصره دو ماده 100 قانون مجازات اسلامی، جرایم غیر قابل گذشت، جرایمی می باشند که شکایت شاکی و گذشت وی در شروع به تعقیب و رسیدگی و ادامه آن ها و اجرای مجازات تاثیری ندارد. در این بخش از مقاله قصد داریم تا به اثر رضایت شاکی در جرایم غیر قابل گذشت، بپردازیم.
در خصوص رضایت شاکی در جرایم غیر قابل گذشت، می بایست به قسمت دوم ماده 283 قانون آیین دادرسی کیفری مراجعه شود. مطابق با این ماده، در جرایم غیر قابل گذشت، هرگاه شاکی رضایت قطعی خود را اعلام کند، دادستان در صورت فراهم بودن شرایط صدور قرار تعلیق تعقیب، می تواند از کیفر خواست عدول و تعقیب را معلق نماید.
یکی دیگر از تاثیرات رضایت شاکی در جرایم غیر قابل گذشت، تجدید نظر در میزان مجازات می باشد. مطابق با ماده 483 قانون آیین دادرسی کیفری، هرگاه شاکی یا مدعی خصوصی در جرایم غیر قابل گذشت، پس از قطعی شدن حکم از شکایت خود گذشت کند، محکوم علیه می تواند از دادگاه صادرکننده حکم قطعی، درخواست کند در میزان مجازات او تجدیدنظر نماید.
در این صورت، دادگاه به درخواست محکوم علیه در وقت فوق العاده و با حضور دادستان یا نماینده او با رعایت مقررات ماده 300 همین قانون، رسیدگی می کند و مجازات را در صورت اقتضاء در حدود قانون تخفیف می دهد یا به مجازاتی که مناسب تر به حال محکوم علیه باشد، تبدیل می کند. بنابراین، امکان تخفیف و تجدید نظر پس از گذشت شاکی در جرایم غیر قابل گذشت وجود دارد.
رضایت شاکی در بازپرسی
بازپرسی فرآیندی است که در طی آن، تحقیقات مقدماتی (من جمله احضار متهم، تحقیق از شهود، معاینه محل، تحقیق محلی، صدور قرارهای تامین کیفری و…) صورت گرفته و رسیدگی به شکایات و اتهامات مطرح شده در دادسرا انجام می گیرد.
به شخصی که انجام چنین اموری را در دادسرا به عهده دارد، بازپرس گفته می شود. یکی از سوالات پر تکراری که در زمینه گذشت شاکی، برای افراد مطرح می شود این است که آیا امکان اعلام رضایت شاکی در بازپرسی وجود دارد یا خیر؟ در صورتی که پاسخ به این سوال مثبت است، فرآیند آن به چه صورتی می باشد؟
در پاسخ به این پرسش باید بیان نمود که بله، امکان اعلام رضایت توسط شاکی در جرایم قابل گذشت، در مرحله بازپرسی در دادسرا وجود دارد. در این صورت، قرار موقوفی تعقیب توسط بازپرس صادر می شود.
تاثیر رضایت شاکی در حبس تعزیری
در بخش های پیشین مقاله به تاثیر رضایت شاکی در جرایم قابل گذشت و غیر قابل گذشت و نیز بازپرسی، پرداخته شد. در این قسمت از مقاله قصد داریم تا به توضیح تاثیر رضایت شاکی در حبس تعزیری بپردازیم.
حبس تعزیری، نوعی مجازات است که میزان آن توسط قانون معین شده و حدی برای آن در شرع تعیین نگردیده است. از جمله مجازات های حبس تعزیری می توان به قاچاق ارز، کلاهبرداری، جعل و … اشاره نمود.
در صورتی که فردی، مرتکب قتل عمد شود و شاکی از قصاص گذشت کرده باشد؛ در صورتی که اقدام وی موجب اخلال در نظم و صیانت و امنیت جامعه شده باشد و یا بیم تجری عمل مرتکب توسط خود وی و یا دیگران وجود داشته باشد؛ دادگاه مرتکب را به حبس تعزیری از سه تا ده سال محکوم می نماید.
تاثیر رضایت شاکی در حبس تعزیری نیز، بستگی به قابل گذشت بودن و یا نبودن جرم دارد و همان تاثیری را خواهد داشت که در بخش های پیشین مقاله؛ به طور مفصل در خصوص جرایم قابل گذشت و غیر قابل گذشت بیان گردید.
در این زمینه ذکر این نکته، قابل توجه است که مطابق با قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، قانون گذار گستره جرایم قابل گذشت را افزایش داده و مواردی را به آن افزوده است که از جمله آن می توان به مجازات سرقت در مواردی که ارزش مال مورد سرقت بیش از دویست میلیون ریال نباشد؛ اشاره نمود. مطابق با این قانون، حداقل و حداکثر مجازات‌های حبس تعزیری درجه چهار تا درجه هشت مقرر در قانون برای جرایم قابل گذشت به نصف تقلیل پیدا می کند.
اعلام گذشت و رضایت
رضایت شاکی قبل از صدور حکم
همانطور که پیش تر اشاره شد، رضایت شاکی می تواند پیش از صدور حکم و یا بعد از آن صورت گیرد. یکی از مسائل و سوالت پر تکرار در زمینه گذشت شاکی، این است که رضایت شاکی قبل از صدور حکم چه تاثیری بر مجازات مجرم خواهد داشت؟
در پاسخ به این پرسش نیز باید بیان نمود که رضایت شاکی قبل از صدور حکم، با توجه به قابل گذشت و غیر قابل گذشت بودن جرم متفاوت می باشد. بنابراین، رضایت و گذشت شاکی قبل از صدور رای؛ در جرائمی که جنبه خصوصی آن حائز اهمیت بیش تری است، باعث بسته شدن پرونده و منع تعقیب می گردد، اما در جرائمی که جنبه عمومی داشته؛ فقط باعث کاهش و تخفیف مجازات می شود.
اگر شاکی خصوصی رضایت ندهد
مطابق با آن چه گفته شد، رضایت شاکی می تواند در میزان مجازات فرم مجرم موثر بوده و موجب تخفیف و یا صدور قرار موقوفی تعقیب شود. با این حال مواردی نیز پیش می آید که شاکی پرونده، به هیچ وجه حاضر به رضایت و مصالحه نبوده و خواستار پیگیری پرونده خود می باشد.
اگر شاکی خصوصی رضایت ندهد؛ رسیدگی به پرونده در دادسرا و دادگاه روند و مراحل عادی خود را طی می نماید. مراحل رسیدگی به پرونده کیفری شامل مرحله کشف جرم، تعقیب جرم، تحقیقات مقدماتی و دادرسی و صدور حکم و در نهایت اجرای آن می شود.
توجه به این نکته ضروری است که همانطور که پیش تر بیان شد؛ امکان دریافت رضایت شاکی پس از صدور حکم قطعی در جرایم غیر قابل گذشت، وجود دارد. در چنین شرایطی و با اخذ گذشت شاکی می توان از دادگاه درخواست تجدیدنظر در میزان مجازات مذکور را نمود.
سوالات متداول
1- شرایط رضایت شاکی یا مدعی خصوصی چیست؟
2- اثر رضایت شاکی در جرایم قابل گذشت چه می باشد؟
