قتل عمد و غیر عمد1397-07-11

قتل

قتل به معنای کشتن فردی توسط شخص دیگر است که ممکن است به هر طرقی صورت پذیرد چه در نزاع و یا با چاقو و با تصادف و… از زمانی که جامعه بشری شکل گرفت جرم قتل نیز به وجود آمده, و همیشه جرم بوده است. موضوع جرم قتل انسان زنده است به عبارت دیگر انسان زنده ای که مورد حمایت قانون, میباشد. بنابراین کشتن حیوانات قتل محسوب نخواهد شد.حال برخی قتل ها به صورت عمد انجام می شوند و برخی دیگر به صورت غیر عمد.

قتل عمد:

کشتن انسان بدون حکم قانون و مجوز شرعی و با سوء نیت خاص است و فرد قاتل محسوب می شود و مستوجب مجازات است که در ماده 290 قانون مجازات اسلامی موارد آن ذکر شده است که در ذیل به این موارد می پردازیم:
الف-هرگاه مرتکب با انجام کاری قصد ایراد جنایت بر فرد یا افرادی معین یا فرد یا افرادی غیرمعین از یک جمع را داشته باشد و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن واقع شود، خواه کار ارتکابی نوعاً موجب وقوع آن جنایت یا نظیر آن بشود، خواه نشود.
ب- هرگاه مرتکب، عمداً کاری انجام دهد که نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، می گردد، هرچند قصد ارتکاب آن جنایت و نظیر آن را نداشته باشد ولی آگاه و متوجه بوده که آن کار نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می شود.
پ- هرگاه مرتکب قصد ارتکاب جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته و کاری را هم که انجام داده است، نسبت به افراد متعارف نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، نمی شود لکن درخصوص مجنیٌ علیه، به علت بیماری، ضعف، پیری یا هر وضعیت دیگر و یا به علت وضعیت خاص مکانی یا زمانی نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می شود مشروط بر آنکه مرتکب به وضعیت نامتعارف مجنیٌ علیه یا وضعیت خاص مکانی یا زمانی آگاه و متوجه باشد.
ت- هرگاه مرتکب قصد ایراد جنایت واقع شده یا نظیر آن را داشته باشد، بدون آنکه فرد یا جمع معینی مقصود وی باشد، و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن، واقع شود، مانند اینکه در اماکن عمومی بمب گذاری کند.

قتل عمد در سه حالت اتفاق می افتد:

حالت اول: زمانی است که شخص قاتل قصد کشتن مقتول را دارد، چه عمل او برای قتل عرفا کشنده باشد, چه عرفا کشنده نباشد. برای مثال اگر شخص الف قصد به قتل رساندن شخص ب را داشته باشد، همین قصد برای مجرم شناختن و مجازات او کافی است حتی اگر عمل او عرفا کشنده نباشد مثل اینکه به بازو یا پهلو مقتول ضربه بزند. پس اگر شخص الف با قصد قتل، عملی انجام دهد که عرفا کشنده نیست اما باعث مرگ شخص ب شود. الف قاتل بوده و به مجازات, قتل عمد محکوم می شود.

حالت دوم: زمانی است که شخص قاتل قصد کشتن مقتول را ندارد اما عملی که نسبت به مقتول انجام می دهد,عرفا کشنده است. و شخص نسبت به عملی که انجام می دهد آگاهی دارد.

حالت سوم: حالتی است که شخص قاتل نه قصد قتل دارد و نه عملی که انجام می دهد عرفا کشنده محسوب, می شود. ولی انجام آن عمل نسبت به شخص خاص، باعث فوت او می شود. مثل زمانی که شخص , پیر یا شخصی که دارای بیماری قلبی است را بترساند.
نکته ای که در مورد این حالت اهمیت دارد این است که شخص قاتل باید نسبت به وضعیت مقتول اطلاع کامل, داشته باشد یعنی با آگاهی نسبت به اینکه آن شخص پیر یا بیمار است اقدام به ترساندن وی کند. در غیر این صورت اگر نسبت به وضعیت او آگاه نیست، قتل عمد محسوب نمی شود.

مجازات قتل عمد:

مجازات جرم قتل عمد در هر سه حالت گفته شده قصاص است. اولیا دم مقتول (وراث او به جز زن یا شوهر) می توانند درخواست قصاص قاتل را مطرح کنند. البته اولیا دم می توانند به جای قصاص درخواست , دیه کنند یا حتی قاتل را ببخشند. اگر اولیا مقتول درخواسته دیه داشته باشند، خانواده قاتل باید ظرف یک سال دیه خواسته شده را پرداخت کنند. در شرایطی که خانواده مقتول درخواست دیه می کنند قاتل علاوه بر پرداخت دیه به مجازات حبس، به مدت ۳ تا ۱۰ سال محکوم می شود.
قتل غیر عمد:
قتل غیر عمد، قتلی است که بدون قصد قبلی برای کشتن یا ضربه زدن به شخص مقابل اتفاق افتاده باشد. قتل‌های غیرعمد در نظام‌های قضایی بسیاری کشورها در رده قتل قرار ندارند بلکه به عنوان مرگ تصادفی دسته‌بندی می‌شوند.

انواع قتل غیر عمد:

قتل غیر عمد، خود به دو گروه شبه عمد و خطای محض تقسیم می‌شود.

قتل شبه عمد:

این نوع قتل دارای سه حالت است:

حالت اول: حالتی است که شخص قصد کشتن شخص دیگری را ندارد اما قصد فعل یعنی قصد انجام رفتاری را دارد اما آن فعل و رفتار صورت گرفته به لحاظ عرفی کشنده نیست. مثل آنچه که در تصادفات رانندگی رخ می‌دهد. شخص الف ( راننده ) قصد کشتن شخص ب ( عابر پیاده ) را ندارد، رفتار و فعل او ( رانندگی ) به لحاظ عرفی کشنده نیست اما تقصیر راننده مثلا داشتن سرعت زیاد سبب مرگ عابر می‌شود. این نوع قتل، شبه عمد است. مثال دیگر قتل ناشی از اشتباهات پزشکی است که پزشک قصد کشتن بیمار را ندارد، عمل او هم به لحاظ عرفی کشنده نیست اما در اثر تقصیر، بیمار کشته می‌شود. بدیهی است که هر زمان عمل مرتکب به لحاظ عرفی کشنده باشد نوع قتل هم تغییر می‌کند و عمدی می‌شود.

حالت دوم: حالتی است که شخص نسبت به موضوع جهل داشته باشد. مثلا شخص الف می‌خواسته رفتاری را نسبت به یک شیء یا یک حیوان انجام دهد، بعدا مشخص می‌شود که اشتباه کرده و موضوع در حقیقت انسان بوده نه شیء یا حیوان. در اینجا نسبت به مقتول نه قصد کشتن او را داشته و نه رفتارش به لحاظ عرفی کشنده بوده بلکه صرفا نسبت به موضوع جاهل بوده و اشتباه کرده است. بدیهی است که اگر قصد کشتن داشته یا رفتارش کشنده باشد، قتل واقع شده عمدی است.

حالت سوم: شبیه حالت اول است. یعنی حالتی که شخص مرتکب تقصیر می‌شود. اعم از اینکه بی‌احتیاطی کند. بی‌مبالاتی کند. مقررات را رعایت نکند. یا در عمل خود مهارت نداشته باشد. آنچه که باعث شبه عمد شدن عمل شخص می‌شود، آن است که قصد کشتن ندارد و رفتارش هم به لحاظ عرفی کشنده نیست. همانند مثال تصادفات رانندگی.

مجازات قتل شبه عمد:

از آن جایی که این نوع قتل عمدی نیست، پس مستوجب قصاص نیست. و مجازات در نظر گرفته شده برای آن پرداخت دیه توسط خود مرتکب است. البته در خصوص اینکه آیا مرتکب زندانی هم می‌شود یا نه، اختلاف عقیده داریم اما دست‌کم در مورد قتل غیر عمد ناشی از تصادفات رانندگی مرتکب علاوه بر پرداخت دیه، مجازات حبس نیز دارد. در سایر مصادیق حکم به پرداخت دیه توسط مرتکب، قطعی و حتمی است.

مفهوم و شرایط قتل شبه عمد

در مورد قتل غیر عمد، حالتی وجود دارد که به عنوان قتل شبه عمد شناخته می‌شود و در زیر سه حالت متصور برای آن را بررسی خواهیم کرد:

1. حالت اول این است که شخص هدف ندارد کسی را به قتل برساند، اما اقدامی انجام می‌دهد که به طور انتظاری موجب مرگ شخصی می‌شود، حتی اگر عموماً به عنوان یک عمل کشنده در نظر گرفته نشود. به عنوان مثال، والدین ممکن است برای تنبیه فرزندشان او را بزنند. ضرب و شتم عموماً منجر به مرگ نمی‌شود، اما در موارد نادری ممکن است باعث فوت فرد شود، به ویژه اگر کودکان درگیر باشند.
2. حالت دوم وقتی رخ می‌دهد که شخص اشتباهاً به دلیل نادانی یا عدم آگاهی از اوضاع و احوال، اقدام به انجام کاری می‌کند که انتظار نداشته باشد به مرگ یک فرد منجر شود. به عبارت دیگر، نقص در درک واقعیت باعث این نوع قتل شبه عمد می‌شود. به عنوان مثال، شخصی که قصد دارد تغذیه‌ای به حیوانی ارائه دهد، اما به طور غیرمنتظره متوجه می‌شود که اشتباهاً عمل خود را روی یک انسان انجام داده است.
3. حالت سوم وقتی رخ می‌دهد که قتل به دلیل تقصیر مرتکب رخ داده باشد. در این حالت، قتل غیر عمدی واقعی می‌شود، اما شخص مرتکب به دلیل عدم مهارت، ناسزاواری یا غفلت از این اقدام مسئول است. به عنوان مثال، حوادث رانندگی که به مرگ افراد منجر می‌شوند، به عنوان یک مثال در این حالت قرار می‌گیرند، زیرا عمل رانندگی به طور مستقیم به قصد کشتن نیست و اتفاق افتاده به عدم مهارت یا غفلت ناشی می‌شود. همچنین، خطاهای پزشکی که به مرگ بیماران منجر می‌شوند نیز می‌توانند در این دسته قرار گیرند.

قتل به دلیل خطای محض و شروط آن

یک نوع دیگر از قتل‌های غیر عمد، قتل به دلیل خطای محض است که در سه حالت زیر امکان پذیر است:

1. وقتی که عمل قتل در حالت خواب یا بیهوشی رخ دهد، به عبارت دیگر، وقتی کسی در حالت بی‌آگاهی یا خواب باشد و اشتباهاً توسط فرد دیگری کشته شود. به عنوان مثال، اگر کسی به دلیل غلتیدن در خواب به طور غیرعمدی مرگ یک فرد دیگر را به دنبال داشته باشد.
2. قتلی که توسط فرد صغیر یا مجنون انجام شود نیز به عنوان یک قتل به دلیل خطای محض در نظر گرفته می‌شود. این اتفاق به دلیل نبود عقل، تصمیم‌گیری مناسب و شعور در فرد مرتکب اتفاق می‌افتد.
3. حالت سوم وقتی رخ دهد که شخص قصد کشتن کسی را نداشته و هدف انجام عملی که به مرگ منجر می‌شود بر روی فرد دیگری را در نظر نگرفته باشد. به عبارت دیگر، او اقدام به انجام عملی می‌کند که به طور غیرمنتظره به مرگ فرد دیگری منجر می‌شود. به عنوان مثال، یک شکارچی ممکن است تیر بزند تا حیوانی را شکار کند، اما به خطا به یک انسان برخورد کند و به طور غیرمنتظره مرگ فرد را به دنبال داشته باشد. توجه داشته باشید که فرد مقتول هیچگونه هدف قصدی فرد مرتکب نبوده است.

مجازات قتل به دلیل خطای محض

در موارد قتل به دلیل خطای محض، تنها مجازاتی که اعمال می‌شود، پرداخت دیه است و مفهوم قصاص در اینجا به کار نمی‌رود. اما در این وضعیت، بر اساس فقه اسلامی، مسئولیت پرداخت دیه به عهده‌ی فرد عاقل و مرتکب قتل قرار دارد. این دیه به افرادی که به ترتیب از نزدیکترین خویشاوندان مرد قاتل هستند پرداخت می‌شود. این خویشاوندان شامل پدر، پدر بزرگ، فرزند پسر، برادر، عمو، دایی و دیگر اقارب می‌شوند.

خطای محض:

طبق ماده ۲۹۲ قانون مجازات اسلامی، در موارد زیر قتل واقع‌شده از نوع خطای محض است:
الف-در صورتی که مرتکب قتل، رفتار مجرمانه را در حالت خواب، بیهوشی، مستی و مانند آن‌ها انجام دهد.

ب- قتلی که از سوی اشخاص صغیر و مجنون واقع می‌شود، خطای محض است. صغیر به شخصی گفته می‌شود که به سن بلوغ شرعی ( 9 سالگی در دختران و ۱۵ سالگی در پسران ) نرسیده است و منظور از مجنون نیز شخصی است که دارای اختلال روانی ویژه است، به‌گونه‌ای که نمی‌تواند درستی یا نادرستی رفتار خویش را تشخیص دهد.
پ- اگر مرتکب رفتار، نه قصد ارتکاب رفتار مجرمانه را داشته باشد و نه قصد این را داشته باشد که شخصی که نسبت به او رفتار مجرمانه را انجام می‌دهد به قتل برسد، ولی با این حال قتل واقع شود، قتل واقع‌شده از نوع خطای محض خواهد بود.
مجازات قتل خطای محض:
تنها ضمانت اجرایی که در قانون برای قتل خطای محض تعیین شده، پرداخت دیه است.

جهت اطلاعات بیشتر در بخش تماس با ما در ارتباط باشید