فارسی
یکی از جرایمی که امروزه بسیار دیده می شود، جرم اختلاس است که آثار مخرب بسیاری را برای جامعه به همراه دارد. این جرم توسط کارکنان دولت انجام می شود که در قانون جرم انگاری شده و مرتکبین آن باید مورد مجازات قرار بگیرند. برای تحقق این جرم شرایطی لازم است که در صورت مهیا بودن آن، جرم رخ داده شده، اختلاس نامیده شود. ممکن است برای انجام این جرم، مجرم به گناهان دیگری مانند جعل اسناد نیز مرتکب شود. با توجه به میزان و نحوه اختلاس مجازات هایی مختلفی برای مجرم تعیین می شود. با توجه به اهمیت موضوع تصمیم گرفتیم در این مقاله به بررسی جرم اختلاس، شرایط آن و مجازات های این جرم بپردازیم، پس با ما همراه باشید.
جرم اختلاس چیست؟
دولت ها دارای منابع مالی و اموال مختلف و گسترده ای هستند که به صورت سرمایه در اختیار ادارات، سازمان ها، ارگان ها و موسسات مختلف دولتی و غیر دولتی قرار دارد. کارمندان این مجموعه ها در واقع امانت دار این اموال هستند و نمی توانند در این اموال دخل و تصرف داشته باشند. اما در برخی از موارد، کارمندان اقدام به سوء استفاده از اموال در اختیار خود می کنند که به این عمل اختلاس گفته می شود.
جرم اختلاس در معنوی لغوی، به معنای دزدیدن پول موسسه یا ادارات دولتی و یا سوء استفاده مالی توسط شخص مسئول می باشد. در عمل، هر گاه یکی از کارکنان و یا کارمندان دولت، موسسه های مختلف و یا قوای سه گانه، از اموال این نهادها به سود خود برداشت نماید و یا اموال این نهادها را به صورت پنهانی و بدون رضایت و اطلاع دیگران و با برنامه ریزی قبلی تصاحب نماید، اختلاس نموده است. فردی که عمل اختلاس را انجام می دهد، مختلس می نامند.
اختلاس یک نوع کلاهبرداری محسوب می شود که نسبت به اموال دولتی اتفاق می افتد و به صورت برنامه ریزی شده انجام می شود. برای انجام اختلاس، فرد مسئول می بایست، اسناد و مدارک لازم را تهیه نماید، در واقع وی باید برنامه ای را برای یک هزینه غیر واقعی طراحی نماید. اختلاس تنها به معنی سوء استفاده و برداشت پول نیست، بلکه این نوع دزدی می تواند مربوط به املاک، سهام و هر آن چه که جزو اموال دولتی که نزد کارمند به امانت قرار داده شده است نیز می باشد.
جرم اختلاس به جرایمی مانند کلاهبرداری، دزدی و خیانت در امانت شبیه است اما با هر یک از این جرایم نیز متفاوت است و وجوه تمایزی مختلفی دارد. در قسمت های بعد به بررسی و توضیح این شباهت ها و تفاوت ها می پردازیم.
عناصر اصلی برای تحقق اختلاس
برای وقوع یک جرم وجود عناصر مختلفی مورد نیاز است، اختلاس نیز از این قاعده مستثنی نیست. یکی از عناصر مهم جرم اختلاس، رخ دادن خیانت و سوء استفاده از اموال در اختیار فرد مسئول است. یعنی اگر فرد قصد و نیت اختلاس را داشته باشد، اما به هر دلیلی اقدام به این عمل صورت نگرفته باشد، جرمی واقع نشده است. از عناصر مهم تحقق اختلاس می توان به موارد زیر اشاره نمود.
- سمتی که مختلس دارد از مسائل مهم در زمینه اختلاس است. در واقع برای وقوع جرم اختلاس، فرد خاطی باید از کارکنان و کارمندان دولت باشد که مامور به انجام خدمت عمومی است. اگر دخل و تصرف در اموال دولتی توسط شخصی غیر از کارکنان دولت انجام شود و این ماموران نقشی در جرم نداشته باشند، جرم رخ داده اختلاس نخواهد بود.
- اختلاس زمانی مطرح می شود که سوء استفاده در شرکت های سهامی غیر دولتی رخ داده باشد. به عبارت دیگر، مطابق قانون، دخل و تصرف در اموال دولت به معنی اختلاس خواهد بود. اگر در شرکت های خصوصی جرایم مشابهی رخ دهد، این جرایم می توانند از مصادیق خیانت در امانت و یا کلاهبرداری باشند اما اختلاس نامیده نمی شوند.
- نکته مهم دیگری که در اختلاس وجود دارد، تملک و یا تصاحب اموال دولت می باشد. اگر فردی به شکل غیر مجاز از اموالی که در اختیار او قرار دارد استفاده نماید بدون این که قصد تصاحب اموال را داشته باشد، جرم وی اختلاس نخواهد بود.
- از دیگر عناصر تحقق جرم اختلاس، موضوع جرم است. یعنی جرمی که رخ می دهد باید موجب ایجاد ضرر و زیان در اموال تحت اختیار باشد، حال ممکن است این زیان ها به صورت کلی و یا جزیی باشد.
- برای این که دخل و تصرف در اموال دولت اختلاس نامیده شود، باید آن اموال به صورت مشخص به فرد مورد نظر سپرده شده باشد. اگر فرد مسئول دخالتی در وقوع جرم نداشته باشد و وی بی اطلاع بوده و ذی نفع نباشد، اختلاسی رخ نداده است و جرم رخ داده باید در دسته جرایم دیگر مورد بررسی قرار بگیرد.
مصادیق اختلاس
افراد مختلس باید به شیوه های متفاوتی به برداشت وجوه و یا اموال اقدام نمایند. در برخی موارد اختلاس گر، اقدام به جعل مدارک برای توجیه و توضیح هزینه وجوه می پردازد. در واقع در این روش، فرد هزینه غیر واقعی را با تهیه مدارک جعلی نشان می دهد و اما آن هزینه را برای منافع خود صرف می نماید.
اما این امکان نیز وجود دارد که اختلاس گر، مبالغ و هزینه هایی را که به عنوان امانت برای صرف در مواردی در اختیار او قرار داده شده است، برای موارد دیگر که اعتباری به آن ها اختصاص داده نشده است هزینه کند. این موضوع نیز مصداقی از اختلاس می باشد. از طرف دیگر ممکن است فرد بیش از هزینه تعیین شده در زمینه خاص، اعتبار مصرف نماید. این موضوع نیز به دلیل غیر قانونی بودن اختلاس محسوب می شود.
در برخی از قراردادها، نیاز به ضبط سپرده مشخصی تا زمان تعیین شده می باشد. اگر نهاد و یا موسسه مذکور، این ضبط سپرده را انجام ندهد و یا قبل از موعد مقرر به پرداخت آن اقدام نماید، در واقع تصرف غیر قانونی انجام داده است. در این شرایط مصایق اختلاس رخ داده است و قانون مطابق با میزان جرم انجام شده مجازات را برای فرد خاطی در نظر می گیرد. از سوی دیگر، با توجه به هر یک از این مصادیق، ممکن است قاضی با توجه به پرونده و جرم رخ داده تخفیفی هایی را برای مجرم اعمال نماید.
مجازات جرم اختلاس چیست؟
فردی که مرتکب جرم اختلاس شده است، مطابق قانون مجازات اسلامی باید مجازات شود. مجازات این فرد، با توجه به میزان اختلاس و سمت وی متفاوت است. اما در هر حال فردی که اختلاس می کند، علاوه بر مجازات باید رد مال نماید. رد مال به این معنی است که تمام مبلغ، ملک، اموال، سهام و هر آن چه را که اختلاس نموده است باید بازگرداند. علاوه بر آن، این فرد به پرداخت جریمه نقدی دو برابر مبلغ اختلاس شده محکوم می باشد.
به دلیل این که اختلاس جزو جرایمی است که حیثیت عمومی دارد غیر قابل گذشت است. یعنی اگر فرد متضرر هم از گناه و جرم وی بگذرد، قانون پیگیری جرم و مجازات او را متوقف نخواهد کرد و مجرم باید مجازات جنبه عمومی جرم خود را متحمل شود.
مطابق قانون، اگر مبلغ اختلاس تا حد مشخص شده توسط قانون باشد، مجرم تنها محکوم به رد مال و پرداخت جزای نقدی خواهد بود. اما اگر میزان اختلاس از محدوده تعیین شده بیش تر باشد، حکم حبس و انفصال از خدمت نیز برای مجرم در نظر گرفته می شود. اگر مختلس در سمت مدیر کل و یا سمتی این چنینی باشد و میزان اختلاس بیش از حد تعیین شده باشد، وی به انفصال دایم محکوم می شود، اما در صورتی که در رتبه های پایین تر باشد، انفصال وی موقت و از شش ماه تا سه سال خواهد بود.
لازم به ذکر است که با توجه به این که اختلاس تنها یک بار رخ داده باشد و یا به صورت مکرر انجام شده باشد، مبلغ مجموع اختلاس برای حد تعیین شده در نظر گرفته می شود. در صورتی که فرد مختلس، همراه با اختلاس، اقدام به جعل نیز نموده باشد، مجازات سنگین تری را متحمل خواهد شد. برای جرم اختلاس در مبالغ کمتر از حد همراه با جعل، مجرم به دو تا پنج سال حبس و یک تا پنج سال انفصال از خدمت متهم می شود. انجام اختلاس بیش از حد به همراه جعل نیز مجازات هفت تا ده سال حبس و انفصال دایم از خدمت را برای مختلس به دنبال دارد.
نکات مهم در خصوص اختلاس
گاهی ممکن است اختلاس های انجام شده به صورت شبکه ای و سازمان یافته باشد، در این صورت ممکن است فساد فی الارض رخ دهد که در حکم محاربه است و متهم آن محکوم به اعدام خواهد بود. لازم به ذکر است که اگر فرد مسئول اموال که امانت دار آن ها است موجب تلف شدن اموال گردد، در صورتی که این اتفاق به صورتی عمدی رخ داده باشد، اختلاس است اما اگر تلف شدن اموال به صورت غیر عمدی باشد، جرم وی اختلاس محسوب نمی گردد.
در صورتی که فرد مختلس، نظامی باشد مجازات وی متفاوت خواهد بود و در دادسرای نظامی نیز مورد محکومیت قرار می گیرد. در شرایطی که مختلس، تمام اموال اختلاس نموده را تا قبل از صدور کیفر خواست رد مال نماید، دادگاه باید او را از پرداخت تمام یا بخشی از جزای نقدی معاف نموده و حبس او را نیز معلق نماید. اما انفصال از خدمت در مورد این متهم قابل چشم پوشی نخواهد بود و او از کار خود انفصال می یابد.
افرادی که شروع به اختلاس نموده اند، مجازات آن ها با توجه به مورد اختلاس، در همان خصوص انجام می شود. در چنین شرایطی، اگر نفس عمل انجام شده هم جرم باشد، مجرم باید مجازات آن جرم را نیز متحمل شود
انواع اختلاس
اختلاس های صورت گرفته به صورت های مختلفی ممکن است انجام شود، اما مهم ترین انواع اختلاس به دو دسته اختلاس بانکی و مالی تقسیم می شود که در این قسمت به توضیح آن ها می پردازیم.
اختلاس بانکی: همان طور که از نام این اختلاس پیدا است، به اختلاسی گفته می شود که در سیستم بانکی اتفاق می افتد. بسیاری از سرمایه های دولت به بانک ها اختصاص دارد که کارمندان بانک به عنوان امانت داران این سرمایه هستند. اگر کارمند بانک یا روسای آن ها از منابع مالی بانک برای منفعت خود و یا دیگری سوء استفاده نمایند، مرتکب جرم اختلاس بانکی شده اند. در این شرایط کارمند ممکن است سرمایه را به تصاحب درآورده باشد و یا از آن ها استفاده کرده باشد. در ارتکاب چنین جرمی، نوع بانک موثر نخواهد بود و چه این اتفاق در بانک های دولتی رخ دهد و چه در بانک های خصوصی، اختلاس بانکی خواهد بود و مجازات همین جرم را به دنبال دارد.
اختلاس مالی: انواع دیگر اختلاس هایی که در سایر نهادها رخ می دهد هم اختلاس مالی هستند. باید توجه داشته باشیم که اختلاس باعث ایجاد هرج و مرج و بی نظمی در نظام اقتصادی کشور می شود و پایه های اقتصاد را سست می نماید. از طرف دیگر، ایجاد چنین جرایمی سبب بی اعتمادی مردم به حاکمیت و نظام سیاسی کشور شده و هرج و مرج اجتماعی ایجاد می کند.
وکیل اختلاس
هر فردی که بنا به دلایل مختلف به مراکز و مراجع قضایی گذر کند و در مقام شاکی و یا متشاکی دارای پرونده باشد، می تواند برای خود وکیل اختیار نماید. در خصوص پرونده های اختلاس هم، این موضوع صادق است و فرد متهم به اختلاس می تواند برای خود وکیلی اختیار نماید. وکلای اختلاس مانند هر وکیل دیگری باید دارای تحصیلات حقوقی و پروانه وکالت پایه یک باشند تا بتوانند از موکل خود دفاع کنند.
پرونده های اختلاس بسیار سنگین و پیچیده هستند و به همین دلیل هم کار وکیل جرم اختلاس دشوار خواهد بود. این وکیل باید به کلیه قوانین حقوقی در زمینه اختلاس مسلط باشد و همچنین دارای قدرت بیان و سخنوری بالایی نیز باشد تا بتواند دفاعیه موثری را ارائه نماید. این موضوع نیازمند تجربه بالا و سابقه وکالت در پرونده های این چنینی می باشد. لازم است که در پرونده های اختلاسی که قبلا توسط وکیل پیگیری شده است، درصد موفقیت بالایی به دست آمده باشد.
هزینه ای که وکیل اختلاس دریافت می کند به میزان اختلاس و همچنین شرایط پرونده بستگی دارد. اما این هزینه اقتصادی و به صرفه خواهد بود، زیرا با وجود یک وکیل متخصص و متبحر در زمینه اختلاس می توان روند دادرسی را با سرعت بیشتری پیگیری نمود. یک وکیل کار کشته در حوزه اختلاس می تواند به جلوگیری از حکم مصادره اموال فرد مجرم کمک نماید و تخفیفی هایی را برای موکل خود بگیرد. از طرفی دیگر در برخی پرونده ها، مجرم فرد دیگری بوده و یک کارمند ارگان یا موسسه دولتی ممکن است بی گناه درگیر پرونده شده باشد. وکیل متخصص در چنین شرایطی می تواند با به کار گیری علم و تجربه خود، بی گناهی موکل را اثبات نماید.
تفاوت اختلاس و دزدی
ممکن است برای برخی افراد این سوال مطرح شود که آیا اختلاس همان دزدی است؟ در پاسخ به این سوال باید گفت از جهاتی اختلاس مشابه دزدی است. زیرا در هر دو حالت یک مالی بدون اجازه و رضایت فرد مقابل به تصاحب فرد دیگری در می آید. اما این دو جرم یکی نیستند و تفاوت هایی با یکدیگر دارند.
همان طور که گفته شد اختلاس زمانی اتفاق می افتد که اموال دولت که در اختیار سازمان ها و نهادهای مختلف قرار دارد، به قصد تصاحب توسط کارکنان مجموعه های دولتی به تصرف در می آید و مورد سوء استفاده قرار می گیرد. اما سرقت از اموال شخصی افراد صورت می گیرد و در واقع کارمند دولتی مرتکب این جرم نشده است.
از دیگر تفاوت های این دو جرم این است که سرقت توسط یک یا چند دزد انجام شده و گاها بدون برنامه ریزی خاصی می باشد. اما در خصوص جرم اختلاس، در اکثر موارد باندها و گروه هایی فعالیت می کنند که با برنامه ریزی قبلی و حتی با اقدام به جعل و تزویر به این جرم دست می زنند. سارقان معمولا افراد بیکار، بی سواد و فقیر هستند در حالی که اختلاس گران افراد تحصیل کرده و شاغل در ارگان های دولتی هستند.
جهت اطلاعات بیشتر در بخش تماس با ما در ارتباط باشید
